ငလျင်၊ အာဏာရှင်နဲ့ ဗလီ အပြိုအပျက်တွေကြားက မျှော်လင့်ချက်

ရေးသူ - ဇူဇူး၊ MFP သတင်းဆောင်းပါး

မင်ဘရ် လို့ခေါ်တဲ့ ဗလီ ဝတ်ပြုဆောင်အတွင်းရှိ တရားဟောစင်မြင့်ပေါ်မှာ ဗလီဆရာ ဆရာလွင် (အမည်လွှဲ) တစ်ယောက် တရားဟော နေခဲ့ပါတယ်။

အဲ့ဒီနေ့က အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေအတွက် ရာမ်ဇန်ဥပုသ်လရဲ့ နောက်ဆုံးသောကြာနေ့ ဖြစ်ပါတယ်။

ရာမ်ဇန်ဥပုသ်နဲ့ ပတ်သက်တဲ့ နောက်ဆုံးပိတ် နှုတ်ခွန်းဆက်တရား ဟောနေရင်း ပြီးခါနီးအချိန်မှာ ဗလီကြီး တစ်ခုလုံး ရမ်းခါလှုပ်ခတ်သွားတယ်လို့ ဆရာလွင်က ပြောပါတယ်။

အချိန်ခဏလေး အတွင်းမှာပဲ ဗလီရဲ့ တောင်ဘက်ပိုင်းမှာရှိတဲ့ အမျိုးသမီး ဝတ်ပြုဆောင် ဦးစွာ ပြိုကျသွားပြီးနောက် အမျိုးသား ဝတ်ပြုဆောင်တွေရော အားလုံး ပြိုကျ ပျက်စီးသွားတယ် လို့ ဆိုပါတယ်။

မန္တလေးတိုင်း၊ အမရပူရမြို့နယ်၊ ဗုံးအိုးကျေးရွာရှိ ဗုံးအိုးအလယ်ဗလီမှာ ဝတ်ပြုနေရင်း ငလျင်ဒဏ် ကြုံခဲ့ရတဲ့ အခြေအနေကို ဗလီဆရာ ဆရာလွင်က ပြောပြနေတာပါ။

"ကျွန်တော်တို့ မတ်တပ်ထလို့ကို မရဘူး။ မတ်တပ် ထလိုက်တာနဲ့ ပစ်လဲပြီးတော့ အောက်ပဲ ပြန်‌ပြန် ရောက်တယ်။ နောက်ဆုံးပိတ်ကျ လေးဖက်ကုန်းပြီးတော့ကို အပြင်ရောက်အောင် လူငယ်တွေက ခေါ်သွားလို့ ထွက်ခဲ့ရတာ" လို့ သူအသက်ရှင်လွတ်မြောက်လာပုံကို ဆရာလွင်က ပြန်ပြောပြပါတယ်။

မြန်မာနိုင်ငံက ဗလီအများစုမှာ အမျိုးသားတွေသာ ဝတ်ပြုလေ့ရှိကြပြီး အမျိုးသမီး ဝတ်ပြုဆောင် ပါရှိတဲ့ ဗလီတွေကတော့ တစ်နိုင်ငံလုံး အတိုင်းအတာနဲ့ အနည်းငယ်သာ ရှိပါတယ်။ အဲ့ဒီ အနည်းငယ်သာ ရှိတဲ့ အမျိုးသမီးဝတ်ပြုဆောင် ပါရှိတဲ့ ဗလီတွေထဲက တစ်ခုကတော့ ဗုံးအိုးအလယ်ဗလီ ဖြစ်ပါတယ်။

ဗုံးအိုးအလယ်ဗလီမှာ ဝတ်ပြုနေကြတဲ့ အမျိုးသမီးတွေထဲက ၃၆ ဦးဟာ ငလျင်ကြောင့် ပြိုကျတဲ့ နှစ်ထပ်အဆောက်အဦရဲ့ အုတ်နံရံတွေအောက်မှာ ရှဟီဒီ (မြင့်မြတ်စွာနဲ့ အသက်စွန့်ခွာ) သွားကြပါတယ်။ ပြိုသွားတဲ့ အဆောက်အဦထဲက အမျိုးသမီးတွေကို ဝင်ကယ်တဲ့ အမျိုးသားခြောက်ဦးဟာလည်း ထပ်မံ လှုပ်လာတဲ့ ဒုတိယအကြိမ်ငလျင်မှာ ရှဟီဒီသွားကြပါတယ်။

ဗုံးအိုးရွာအလယ်ဗလီ အမျိုးသား ဝတ်ပြုဆောင်ကတော့ ယခင် အစိုးရတာဝန်ရှိသူတွေဆီကနေ နားလည်မှုနဲ့ ပြုပြင်ခွင့်ရခဲ့ဖူးတာကြောင့် လူထိခိုက် သေဆုံးမှု နည်းခဲ့ပြီး ပြုပြင်မှု မရှိခဲ့တဲ့ အမျိုးသမီး ဝတ်ပြုဆောင်မှာတော့ အများအပြား သေဆုံးခဲ့ရတာ ဖြစ်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

ဗုံးအိုးကျေးရွာမှာ တရွာလုံး အတိုင်းအတာအနေနဲ့ ဗလီ ရှစ်လုံး ရှိတဲ့အနက် ဗုံးအိုးအလယ်ဗလီ၊ ဟာဂျီလင်းဗလီနဲ့ အပ်ချုပ်အလယ်ဗလီတွေက လုံးဝ ပျက်စီးပြိုကျသွားပြီး ဒေသခံ အစ္စလာမ် ဘာသာဝင် ၁၃၉ ဦး သေဆုံးခဲ့ပါတယ်။ အစုလိုက်အပြုံလိုက် သေဆုံးခဲ့တာကြောင့် သင်္ဂြိုဟ်တဲ့ နေရာမှာ မြေကော်စက်နဲ့ မြေကျွင်းတူးပြီးမှ တန်းစီမြှုပ်ကာ သင်္ဂြိုဟ်ခဲ့ရတယ်လို့ ဆရာလွင်က ပြောပြပါတယ်။

၂၀၂၅ ခုနှစ်၊ မတ်လ ၂၈ ရက် သောကြာနေ့ မွန်းလွဲပိုင်းက စစ်ကိုင်းမြို့အနီးကို ဗဟိုပြုကာ ပြင်းအား ၇ ဒဿမ ၇ ရစ်ခ်ျတာစကေး ရှိတဲ့ ငလျင်ကြီးနဲ့ နောက်ဆက်တွဲ ငလျင်တွေ လှုပ်ခတ်ခဲ့ပါတယ်။ စစ်ကိုင်းငလျင်ကြီး လို့ခေါ်တဲ့ အဲ့ဒီ သောကြာနေ့မှာ လှုပ်ခတ်တဲ့ ငလျင်က မြန်မာနိုင်ငံတဝန်း လူ ၄၀၀၀ နီးပါးရဲ့ အသက်တွေကို နှုတ်ယူသွားရုံသာမက အိုးအိမ်အဆောက်အအုံ၊ လမ်းတံတား၊ ရှေးဟောင်း အမွေအနှစ် မြောက်များစွာနဲ့ သာသနိက အဆောက်အအုံ များစွာကိုပါ ဖျက်ဆီးပစ်ခဲ့ပါတယ်။

စစ်ကိုင်းငလျင်ကြီး လှုပ်ခတ်ခဲ့တဲ့အချိန်ဟာ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေရဲ့ စုပေါင်းဝတ်ပြုနေတဲ့အချိန် ဖြစ်တာကြောင့် ဗုံးအိုးရွာကဲ့သို့ မန္တလေး၊ စစ်ကိုင်း၊ ကျောက်ဆည်၊ ပျော်ဘွယ် စတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံ အလယ်ပိုင်းဒေသ မြို့၊ရွာတွေက ဗလီတွေ အများအပြား ပြိုကျပျက်စီးပြီး အစ္စလာမ်ဘာသာဝင် အများအပြားလည်း အသက်ဆုံးရှုံးခဲ့ရပါတယ်။

စစ်ကိုင်းငလျင်ကြောင့် နိုင်ငံတဝန်း လူ ၃၇၀၀ ကျော် သေဆုံးတယ်လို့ အာဏာသိမ်း စစ်အုပ်စုက ဆိုပါတယ်။ အဲ့ဒီ သေဆုံးသူတွေထဲ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင် ၆၇၀ ကျော် ပါဝင်ပြီး အများစုက ဗလီတွေ ပြိုကျပျက်စီးမှုမှာ အသက်ဆုံးရှုံးရတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် ငလျင်ဒဏ်သင့် သေဆုံးသူ ငါးယောက်မှာ တစ်ယောက်နှုန်းဟာ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင် ဖြစ်ပြီး ဗလီပြိုကျမှုမှာ အသက်ဆုံးရှုံးခဲ့ရတာလို့ ဆိုနိုင်ပါတယ်။

၁၉၆၂ ခုနှစ်က စလို့ အကြိမ်ကြိမ် အာဏာသိမ်းကာ မြန်မာနိုင်ငံကို ကြီးစိုးအုပ်ချုပ်ခဲ့တဲ့ စစ်အုပ်စုဟာ ခေတ်အဆက်ဆက် ဘာသာရေး ဖိနှိပ်မှုတွေ ရှိခဲ့ပြီး အထူးသဖြင့် အစ္စလာမ် ဘာသာဝင်တွေအပေါ် ပိုမို ဖိနှိပ်လေ့ရှိကာ ဗလီတွေကို ပြင်ဆင်ခွင့်၊ တိုးချဲ့ခွင့်၊ အသစ်တည်ဆောက်ခွင့်နဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့လည်း တားမြစ်၊ ပိတ်ပင်၊ ကန့်သတ်တာတွေ လုပ်ခဲ့ပါတယ်။

ယခု စစ်ကိုင်းငလျင်ကြီးကြောင့် ဗလီတွေ အများအပြား ပြိုကျပျက်စီးပြီး အစ္စလာမ်ဘာသာဝင် အများအပြား သေဆုံးရတာဟာ ခေတ်အဆက်ဆက် စစ်အာဏာရှင်တွေရဲ့ ဘာသာရေး ဖိနှိပ်မှုအပေါ် လှစ်ဟပြသလို ဖြစ်တယ်လို့ တချို့က မှတ်ချက်ပြုပါတယ်။

ဗလီတွေပြိုကျပြီး အစ္စလာမ်ဘာသာဝင် အများအပြားသေဆုံးရတဲ့ အကြောင်းအရင်း

စစ်ကိုင်းငလျင်ကြီးကြောင့် ဘာသာရေး အဆောက်အအုံတွေ ပြိုကျမှုကနေ အစုလိုက်အပြုံလိုက် သေဆုံးမှုတွေ အများအပြား ရှိခဲ့ပါတယ်။ မန္တလေးမြို့ ဦးလှသိန်းဗိမာန်မှာ ဆိုရင်လည်း သံဃာတော် အပါး ၁၀၀၀ ကျော် ဓမ္မာစရိယ စာမေးပွဲ ဖြေဆိုနေစဉ်အတွင်း ငလျင်လှုပ်ခတ်ခဲ့တာကြောင့် စာဖြေဆောင်တစ်ခု ပြိုကျကာ သံဃာတော် အပါး ၅၀ ကျော် ပျံလွန်တော်မူခဲ့ပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ ငလျင်ကြောင့် ဘာသာရေး အဆောက်အအုံတွေ ပြိုကျကာ အစုလိုက်အပြုံလိုက် သေဆုံးမှုတွေမှာတော့ အစ္စလာမ်ဘာသာမှာ အများဆုံး ဖြစ်ပွားခဲ့ပါတယ်။ အစ္စလာမ်သာသနာရဲ့ မဏ္ဌိုင်ကြီး ငါးခုထဲက တစ်ခုဖြစ်တဲ့ နမာဇ်ဝတ်ပြုခြင်း (စုပေါင်းဝတ်ပြုခြင်း) ဆိုတာဟာ အရွယ်ရောက်ပြီးတဲ့ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တိုင်း မဖြစ်မနေလိုက်နာရမယ့် အရာတစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။ အဲ့ဒီလို လူပေါင်းရာချီ ပုံမှန် စုပေါင်းဝတ်ပြုဖို့ နေရာဖြစ်တဲ့ ဗလီတွေဟာလည်း အစ္စလာမ် ဘာသာဝင်တွေအတွက် အလွန် အရေးပါလှပါတယ်။ ဒါကြောင့် စစ်ကိုင်းငလျင်မှာ ဗလီတွေ ပျက်စီးပြီး အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေ အများအပြား သေ‌ဆုံးခဲ့ရတဲ့ အကြောင်းအရင်းတွေကို ရှာဖွေကြည့်ဖို့ လိုအပ်လာပါတယ်။

ပထမဆုံးအကြောင်းအရင်းကတော့ အလွန်ပြင်းထန်တဲ့ စစ်ကိုင်းငလျင်ကြီးဟာ သဘာဝ ဘေးအန္တရာယ် ဖြစ်တဲ့အတွက် ရှောင်လွှဲလို့မရနိုင်ဘဲ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင် လူအများစုဝေးပြီး ဝတ်ပြုနေစဉ် အချိန်အတွင်းမှာမှ တိုက်ဆိုင်စွာ ဖြစ်ပွားခဲ့တာကြောင့် ‌လူသေဆုံးထိခိုက်မှုများပြားခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။

နောက်တစ်ချက်အနေနဲ့ အစ္စလာမ်ဘာသာရေးခေါင်း‌ဆောင်တချို့ အပါအဝင် အစ္စလာမ် ဘာသာဝင်တွေကို လိုက်လံ မေးမြန်းကြည့်တဲ့အခါမှာတော့ အဖြေတွေထဲက တစ်ခုက တူညီနေတာ တွေ့ရပါတယ်။ အဲ့ဒီ တူညီနေတဲ့ အဖြေကတော့ ခေတ်အဆက်ဆက်မှာ ဗလီတွေ ပြုပြင်ထိန်းသိမ်းခွင့်၊ တည်ဆောက်ခွင့်တွေ ခက်ခဲခဲ့တာက ငလျင်မှာ ဗလီတွေပြိုကျပြီး လူအစုလိုက်အပြုံလိုက် သေဆုံးရခြင်းရဲ့ အဓိက အကြောင်းအရင်းတွေထဲက တစ်ခုဖြစ်တယ် ဆိုတာပါပဲ။

သာသနာရေးနှင့်ယဉ်ကျေးမှု ဝန်ကြီးဌာနရဲ့ ထုတ်ပြန်ချက်အရတော့ ဗုဒ္ဓဘာသာ၊ ခရစ်ယာန်ဘာသာ၊ အစ္စလာမ်ဘာသာနဲ့ ဟိန္ဒူဘာသာတွေမှာ ဘာသာရေးဆိုင်ရာ အဆောက်အအုံတွေကို ပြုပြင် ထိန်းသိမ်းခြင်း၊ ပြင်ဆင်ခြင်း၊ မူလပုံစံမပျက် ဆောက်လုပ်ခြင်း၊ အသစ်ဆောက်လုပ်ခြင်းတို့နဲ့ ပတ်သက်ပြီး ဝန်ကြီးဌာနကို တင်ပြစရာမလိုဘဲ သက်ဆိုင်ရာ တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ် အစိုးရအဖွဲ့ရဲ့ ခွင့်ပြုချက်နဲ့ ဆောင်ရွက်နိုင်တယ်လို့ ပြဌာန်းထားပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ လက်တွေ့မှာတော့ ဗလီတွေကို တရားဝင်ပြုပြင်ခွင့်၊ တည်ဆောက်ခွင့်မရခဲ့တာ နှစ်ပေါင်း ၆၀ ကျော် ရှိခဲ့ပြီလို့ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေက ပြောကြပါတယ်။

ခေတ်အဆက်ဆက် အာဏာရှင်တွေက တရားဝင်ထုတ်ပြန်တာမျိုး၊ တရားဝင် တားမြစ် ပိတ်ပင်တာမျိုးတော့ မလုပ်ပေမဲ့ ဗလီတွေ ပြုပြင်တည်ဆောက်ခွင့်ဟာ တရားဝင် မရရှိခဲ့ဖူးဘူးလို့ အစ္စလာမ်ဘာသာရေးခေါင်းဆောင် တစ်ဦးဖြစ်တဲ့ မောင်လာနာ၊ ကာရီ ဦးစိုးနေဦးက ပြောပါတယ်။

"ရေးသားထားခြင်းမရှိတဲ့ ဥပဒေတွေက ကျွန်တော်တို့ကို ပိုပြီး လွှမ်းမိုးချုပ်ကိုင်ထားပါတယ်"

တရားဝင် ခွင့်ပြုချက် ဆိုတာမျိုး မရှိဘဲ ဗလီပြင်ချင်တဲ့အခါ နားလည်မှုနဲ့ သက်ဆိုင်ရာ တာဝန်ရှိသူတွေ ကို လာဘ်ထိုးပြီးတော့ပဲ ပြင်ခဲ့ရတယ်လို့ ပြောပါတယ်။

ဗလီ ပြုပြင်တည်ဆောက်လို့ အမှုရင်ဆိုင်ကြရ၊ ရုံးရောက်ရ၊ အချုပ်ကျ၊ ထောင်ကျခဲ့ကြတာတွေလည်း နေရာဒေသ တချို့မှာ ကြုံခဲ့ကြရဖူးတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

"ကျွန်တော်တို့က အသစ်ဆောက်ဖို့တွေ၊ ခွင့်ပြုချက်တောင်းဖို့တွေဆိုတာထက် ခိုးကြောင်ခိုးဝှက် ပြင်ရရင်တောင် ဒါ ကံကောင်းပြီပေါ့"

ငလျင်မှာ ပြိုကျပျက်စီးခဲ့ရတဲ့ ဗလီတွေဟာ အနည်းဆုံး အနှစ် ၁၀၀ ဝန်းကျင်၊ ၂၀၀ နီးပါးတွေ သက်တမ်း ရှိနေပြီ ဖြစ်တာကြောင့်ရယ်၊ တရားဝင် ပြုပြင်ထိန်းသိမ်းခွင့် မရတာတွေကြောင့်ရယ်၊ ငလျင်ရဲ့ အင်အား ပြင်းထန်လှ‌မှုတွေကြောင့်ရယ်လို့ ယူဆမိကြောင်း ဦးစိုးနေဦးက ပြောပါတယ်။ တချို့ ဒေသတွေမှာတော့ စည်ပင်အရာရှိတွေ၊ အုပ်ချုပ်ရေးမှူးတွေကို ပိုက်ဆံပေးပြီးတော့ နားလည်မှုနဲ့ ပြင်ထားတဲ့ ဗလီတချို့က ပြိုကျ ပျက်စီးသွားတာမျိုး မရှိတာကိုလည်း တွေ့ရတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

ဗလီတွေကို တရားဝင်ပြုပြင်ခွင့် ရခဲ့တဲ့အချိန်ကတော့ ၁၉၅၆ ခုနှစ် စစ်ကိုင်းငလျင်ကြီး ပြီးတဲ့နောက်မှာ ပြန်လည် တည်ဆောက်ပြုပြင်ခဲ့တာက နောက်ဆုံးပဲဖြစ်တယ်လို့ ဦးစိုးနေဦး က ပြောပြပါတယ်။ ရန်ကုန်၊ မန္တလေး၊ မော်လမြိုင်၊ စစ်ကိုင်းနဲ့ ပျဉ်းမနားမြို့တွေမှာ ဘာသာရေး လုပ်ငန်းတွေ ဆောင်ရွက်ခဲ့တဲ့ သက်တမ်း တလျှောက် ဗလီတွေ သေချာပြုပြင်ဖို့၊ ပြန်တည်ဆောက်ဖို့ဆိုတာ ဘယ်တုန်းကမှ မရခဲ့ဘူးလို့ ဆိုပါတယ်။

ပြိုကျသွားတဲ့ ဗလီအများစုဟာ လုံလောက်တဲ့ ပြုပြင်ထိန်းသိမ်းမှုတွေ မလုပ်နိုင်ခဲ့တဲ့ သက်တမ်းလွန် အဆောက်အဦးတွေ ဖြစ်နေတာ တွေ့ရတယ်လို့ စစ်ကိုင်းငလျင်မှာ ဗလီတွေ ထိခိုက်ပျက်စီးမှု၊ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေ သေဆုံးမှု အချက်အလက်တွေကို မြေပြင်ကွင်းဆင်း လေ့လာခဲ့တဲ့၊ အမည်မဖော်လိုသူ အမျိုးသားတစ်ဦးကလည်း ပြောပါတယ်။

"အဓိကအချက်ကတော့ ဗလီတွေသည် ခိုင်ခန့်တဲ့ အဆောက်အဦးအနေနဲ့ ရှိနေတာ မဟုတ်ဘူး။ အိုပြီး လျော့ရဲ နေတဲ့ အဆောက်အဦးကို ဖာထေးထားတဲ့ အဆောက်အဦးအနေနဲ့ ရှိနေတဲ့အတွက်ကြောင့် ငလျင်လာတဲ့ အချိန်မှာ တောက်လျှောက်ပြိုကျပြီး လူတွေ ဒီလောက်သေတာလို့ သုံးသပ်လို့ရတယ်"

စစ်ကိုင်းမြို့မှာ ဆိုရင်လည်း ဗလီ ငါးလုံးသာ ရှိတဲ့အနက် မြို့မဗလီ၊ မြို့တော်ဗလီနဲ့ မိုးကျဗလီက ပြိုကျခဲ့ပြီး ဂါတ်တန်းဗလီနဲ့ ရွာထောင်ဗလီကတော့ ပြိုကျတဲ့အထိ မဖြစ်ပေမဲ့လည်း ထိခိုက် ပျက်စီးမှုတွေ ရှိခဲ့တာကြောင့် ဖြိုချရမယ့် အခြေအနေ ဖြစ်တယ်လို့ မြို့ခံတွေက ပြောပါတယ်။

ငလျင်ဒဏ်ကြောင့် စစ်ကိုင်းမြို့ရှိ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေ သေဆုံးမှုကတော့ မြို့မဗလီမှာ ၅၉ ဦး၊ မြို့တော်ဗလီမှာ ၃၇ ဦး၊ မိုးကျဗလီမှာ ၄၂ ဦး၊ ဂါတ်တန်းဗလီမှာ တစ်ဦး၊ ပြင်ပမှာ သေဆုံးသူ ကိုးဦးနဲ့ စုစုပေါင်း ၁၄၈ ဦး ရှိခဲ့တယ်လို့ စစ်ကိုင်းမြို့မှာ အစ္စလာမ် ဘာသာဆိုင်ရာ ထိခိုက်ပျက်စီးမှုတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး စာရင်းပြုစုရာမှာ ပါဝင်ခဲ့တဲ့ အမျိုးသမီးတစ်ဦးက ပြောပါတယ်။

စစ်ကိုင်းမြို့က ဗလီတွေဟာလည်း ၁၉၅၆ ခုနှစ် စစ်ကိုင်းငလျင်မှာ အသစ် ပြန်လည် တည်ဆောက်ထားတာဖြစ်ပြီး နောက်ပိုင်းမှာတော့ အကြီးစား ပြင်ဆင်ခွင့်တွေ မရရှိတာကြောင့် အသေးစား ပြင်ဆင်မှုတွေသာ ပြုလုပ်ရင်း ထိန်းသိမ်းခဲ့ရတာ ဖြစ်တယ်လို့ စစ်ကိုင်းမြို့မှာ ဘိုးဘေး အစဉ်အဆက် နေထိုင်လာတဲ့ အသက် ၆၀ ကျော်အရွယ် အစ္စလာမ်ဘာသာဝင် အမျိုးသမီးတစ်ဦးက ပြောပါတယ်။

"ဗလီတွေက နှစ်ပေါင်းကြာပြီ။ အသစ်ထပ်မံပြီးတော့ တစ်လက်မမှ မတွေ့ခဲ့ရဘူးလေ။ ရှိတဲ့ အဟောင်းကိုမှ အမိုး၊အခင်း၊အကာ ထပ်ပြန်တလဲလဲပေါ့။ ခေတ်မီအောင် ပြန်မွမ်းမံတာပေါ့"

စစ်ကိုင်း မြို့မဗလီမှာဆိုရင် ရှေးတုန်းက ကတ္တရာစေးနဲ့ ကျောက်တွေရောကာ အမိုးတွေပြုပြင်လိုက်၊ ကွန်ကရစ်နဲ့ ပြန်ခင်းပြီး ပြုပြင်လိုက်နဲ့ အခါခါ ပြုပြင်ထားတဲ့အတွက် အမိုးပေါ်မှာ နှစ်ထပ်၊ သုံးထပ် အလေးချိန်တွေ ရှိနေတာကြောင့် ပြိုကျပျက်စီးခဲ့တာ ဖြစ်တယ်လို့ ပြောပါတယ်။ အမိုးပေါ်က ကြီးမားတဲ့ ကျောက်ပြားတွေ ပြိုကျခဲ့တာကြောင့် ကယ်ဆယ်ရေး လုပ်တဲ့အခါမှာလည်း အခက်အခဲတွေ များစွာ ကြုံတွေ့ခဲ့ရတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

အလားတူ ဗလီတွေ အများဆုံး တည်ရှိရာမြို့ဖြစ်တဲ့ မန္တလေးမြို့မှာ ဆိုရင်လည်း ပြိုကျပျက်စီးသွားတဲ့ ဗလီတွေ အများစုဟာ ရှေးဟောင်းဗလီပေါ်မှာပဲ ပြုပြင်မှုတွေ ထပ်လုပ်ထားတာကြောင့်သာ ဖြစ်တယ်လို့ မန္တလေးမြို့ရှိ လူမှုကူညီရေးအသင်းတစ်ခုက အစ္စလာမ်ဘာသာဝင် အမျိုးသားတစ်ဦးက ပြောပါတယ်။

"တော်တော်များများ ဗလီတွေ ပြိုတာကတော့ နှစ်‌ ၆၀ ၊ ၇၀ အုတ်ရိုးကြီး ဖြစ်နေတဲ့အတွက် ပြိုတာ”

ပညာရပ်ဆိုင်ရာချဉ်းကပ်ကြည့်ခြင်း

စစ်ကိုင်းငလျင်မှာ ဗလီတွေပြိုကျကာ လူအများအပြား သေဆုံးရခြင်းနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ဗိသုကာပညာရှင် ဦးဘုန်းမင်းရှိန်(အမည်လွှဲ)ကတော့ ပညာရပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အားနည်းချက်တချို့ကို သုံးသပ်ပါတယ်။ ဦးဘုန်းမင်းရှိန် ဟာ ဗလီနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ ဗိသုကာပညာကို အထူးပြု လေ့လာထားသူတစ်ဦး ဖြစ်ပါတယ်။

ငလျင်ဘေးသင့်ဒေသတွေက ပျက်စီးသွားတဲ့ ဗလီတချို့ကို သွားရောက် လေ့လာကြည့်တဲ့အခါမှာ အဓိက အကြောင်းအရင်းတချို့ကို တွေ့ရှိခဲ့ရတယ်လို့ ဦးဘုန်းမင်းရှိန်က ပြောပါတယ်။

ဗလီတွေပြိုကျရတဲ့ အဓိကအကြောင်းရင်းတွေထဲက တစ်ခုကတော့ ဗလီအများစုဟာ ဆောက်လုပ်ခွင့်၊ ပြုပြင် ထိန်းသိမ်းခွင့်တွေ ခက်ခဲခဲ့တာ‌တွေကြောင့် ဖြစ်တယ်လို့‌ ဆိုပါတယ်။ စည်ပင်နဲ့ နားလည်မှုယူပြီး အကြီးစား ပြင်ဆင်ခွင့်ရတဲ့ ဗလီမျိုးမှာလည်း တရားဝင် မဟုတ်တဲ့အတွက် ရပ်ကွက်က တိုင်တန်းတာ‌ တွေ ပြုလုပ်တာမျိုး ရှိတယ်လို့ ပြောပါတယ်။ နောက်ဆက်တွဲ အကျိုးဆက်အနေနဲ့ စည်ပင်က ပါးစပ်အမိန့်နဲ့ ပြုပြင်ခွင့်ပေးတဲ့အပေါ်မှာ အချိန်တိုအတွင်း မြန်မြန်ပြီးစီးအောင် ဆောင်ရွက်ရတာ ဖြစ်ပါတယ်။

ရွာဘက်တွေမှာ ရှိတဲ့ ဗလီတွေမှာတော့ ဆောက်လုပ်ပြုပြင်ခွင့် ခက်ခဲတာအပြင် ဆောက်လုပ်ရေး ပညာပိုင်းနဲ့ အလှမ်းဝေးကြတာကြောင့်လည်း ပြိုကျတာ ဖြစ်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

"အမြန်လုပ်ရတဲ့အချိန်ကျ ဘာအခက်အခဲ ရှိလဲဆိုတော့ အဲ့လိုမျိုး ပညာရှင်တွေ လက်လှမ်းမမီဘူးပေါ့။ ရပ်ကွက်ထဲက ဒီ လက်သမားတို့ ပန်းရံဆရာတို့နဲ့ပဲ အမြန်လုပ်တာ၊ ညဘက်တွေ ဘာတွေ ခိုးလုပ်တာ တွေ ဘာတွေ ပေါ့"

ဗလီတစ်ခုလုံး အကြီးစားပြုပြင်ခွင့် ရထားတာမျိုးက လုံးဝ မရှိတာတော့ မဟုတ်ပေမဲ့ သက်ဆိုင်ရာ တာဝန်ရှိသူတွေဆီ အဆင့်ဆင့်လိုက်ပြီး အကြီးစား ပြုပြင်ခွင့် ရထားတာမျိုး‌လည်း အနည်းငယ်တော့ တွေ့ရတယ်လို့ ပြောပါတယ်။

ငလျင်ကြော ဖြတ်သွားတဲ့ နေရာတစ်ခုရဲ့ မြေကြီးကနေ အောက်ကို အနက် ရှစ်ပေဝန်းကျင်လောက် အက်ကွဲသွားတဲ့ နေရာအနီးမှာ တည်ရှိတဲ့ ဗလီတစ်ခုဟာဆိုရင် ၂၀၁၅ ခုနှစ် ဝန်းကျင်လောက်မှာ အကြီးစား ပြုပြင်ခွင့် ရခဲ့တဲ့အတွက် ဆောက်လုပ်ရေး ပညာရှင်နဲ့ တိုင်ပင်ပြီး စနစ်တကျ ပြုပြင်ခဲ့တာကြောင့် ပြိုကျသွားခြင်း မရှိဘဲ အက်ကွဲတာမျိုး၊ ဝတ်ပြုဆောင် ကြမ်းခင်း အနည်းငယ် နိမ့်သွားတာမျိုးလောက်သာ ပျက်စီးပြီး လူထိခိုက် သေဆုံးမှုလည်း မဖြစ်ခဲ့ဘူးလို့ ဆိုပါတယ်။

ပျက်စီးသွားတဲ့ ဗလီတချို့ကို စစ်ဆေးကြည့်တဲ့အခါမှာတော့ အဆောက်အဦ ခိုင်ခံ့မှုအတွက် အရေးပါတဲ့ Ground Beam (အဆောက်အဦး အောက်ခြေပတ်လည်ရှိ ထုပ်တန်းများ) ကိုလည်း စနစ်တကျ ပြုလုပ်ထားမှု မရှိခြင်း၊ အဆောက်အအုံဟောင်းရဲ့ အုတ်ရိုးမှာ လက်လှမ်းမီရာ သံချောင်း အမျိုးအစားတွေ ထည့်ပြီး ပြုပြင်ထားခြင်း၊ မြေကြီးအနေအထားနဲ့ အဆောက်အအုံရဲ့ ခံနိုင်ဝန်အားအတွက် အဓိကကျတဲ့ Soil Test (အဆောက်အအုံတစ်ခု ဆောက်လုပ်ရာမှာ သင့်လျော်တဲ့ အခြေခံ အုတ်မြစ်ကို ရွေးချယ်မှု) မပြုလုပ်ထားခြင်း စတဲ့ ဆောက်လုပ်ရေး ပိုင်းဆိုင်ရာ လိုအပ်ချက်တွေ ကိုလည်း တွေ့ရတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

ဗလီပြိုကျမှုကနေ လူအများအပြား သေဆုံးရတာနဲ့ ပတ်သက်ပြီးလည်း ဦးဘုန်းမင်းရှိန်က အခုလို ဆက် ရှင်းပြပါတယ်။

ရှေးဗလီအဟောင်းတွေကို ပြန်လည် ပြုပြင်တဲ့အခါမှာ ဆောက်လုပ်ရေး ပညာရှင်နဲ့ စနစ်တကျ တွက်ချက် ပြုပြင်ထားတာမျိုး မဟုတ်တဲ့အတွက် အဆောက်အအုံ ခံနိုင်ရုံလောက်သာ ပြုလုပ်ထားတဲ့ Beam ပေါ်မှာ စိန်တောင်လို့ ခေါ်တဲ့ အလှဆင်မျှော်စင်အတု၊ ဒုံး (Dome - လိပ်ခုံးသဏ္ဌာန်အမိုး)၊ မီနာရာဟ် (မျှော်စင်) စတာတွေကို အလှဆင်ထားတာကြောင့် အလေးချိန် မခံနိုင်ဘဲ ပြိုကျကုန်ကာ လူတွေပေါ်ပိမိပြီး အများအပြား သေဆုံးရတာ ဖြစ်တယ်လို့ ပြောပါတယ်။

"အဲ့ဒီ Beam ပေါ်မှာ သေချာ မတွက်မချက်တော့ သူတို့က ဗလီဆိုပြီးတော့ အဲ့မှာ အတုံးကြီးတွေ အတစ်ကြီးတွေ အကြီးကြီးတွေ တင်ထားတာ၊ အဲ့မှာ တန်ချိန်ပေါင်းများစွာ လေးနေတာပေါ့"

လူ အများအပြား သေဆုံးရခြင်းရဲ့ နောက်ထပ် အကြောင်းအရင်းတစ်ခုကတော့ ဗလီတွေမှာ ထွက်ပေါက် မလုံလောက်တာကြောင့် ဖြစ်တယ်လို့ ‌ဆိုပါတယ်။ လူပေါင်းရာနဲ့ချီ စုဝေးနေရာကနေ အချိန်တို အတွင်း အပြင်ဘက်ကို အချိန်မီ ထွက်ပြေးလွတ်မြောက်နိုင်ဖို့ဆိုတာ အဆောက်အအုံမှာ ဝင်ပေါက်၊ ထွက်ပေါက် အလုံအလောက် ရှိဖို့လည်း လိုအပ်တယ်လို့ ပြောပါတယ်။

အဆိုပါ အဓိက အကြောင်းရင်းတွေကို သင်ခန်းစာယူကာ တော်ရုံ သဘာဝဘေးအန္တရာယ် ဒဏ်ခံနိုင်ပြီး လူထိခိုက်မှု အနည်းဆုံး ဖြစ်စေနိုင်မယ့် ဗလီဒီဇိုင်းတွေ ပြုလုပ်ဖို့ကိုလည်း ပြင်ဆင်နေတယ်လို့ ဦးဘုန်းမင်းရှိန် က ပြောပါတယ်။

ဗလီတွေရဲ့ ဖွဲ့စည်းတည်‌ဆောက်ပုံက ရိုးရှင်းတာကြောင့် မလိုအပ်တဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေကို ဖယ်ရှား ပစ်ဖို့လည်း လိုတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

မတိုးတက်သေးတဲ့ ရှေးခေတ်အချိန်တုန်းက လိုအပ်ချက်တွေအရ အသုံးပြုခဲ့တဲ့ အသံချဲ့စက်ကဲ့သို့ အသံ ဟိန်းထွက်စေတဲ့ ဒုံး (လိပ်ခုံးသဏ္ဌာန်အမိုး) နဲ့ သံတော်ဆင့်က အဇာန် (ဝတ်ပြုဖို့ ဗလီသို့ဖိတ်ခေါ်သံ) ဆိုဖို့ အတွက် အဝေးက လူအများ ကြားနိုင်ဖို့ အသုံးပြုတဲ့ အမြင့်နေရာရှိ မီနာရာဟ် (မျှော်စင်)တွေရဲ့ လုပ်ဆောင်ချက်တွေဟာ ခေတ်တွေ ပြောင်းလဲပြီး တိုးတက်လာတာနဲ့အမျှ မလိုအပ်တော့တာကြောင့် နောက်ပိုင်းမှာတော့ အလှဆင်တဲ့ အနေနဲ့သာ အသုံးပြုလာကြတာ များတယ်လို့ ပြောပါတယ်။

ဗလီတွေရဲ့ သ‌င်္ကေတဖြစ်လာတဲ့ ဒုံးတွေ၊ မီနာရာဟ်တွေက ယခု ငလျင်မှာ လူတွေကို ပိုပြီး ထိခိုက် စေခဲ့တာကြောင့် အဲ့ဒီ အလှဆင်တာတွေကို လျှော့ချဖို့ လိုတယ်လို့ ဦးဘုန်းမင်းရှိန်က အကြံပြုပါတယ်။ ဗလီရဲ့ သင်္ကေတတွေလည်း ပျောက်ပျက်မသွားစေဖို့အတွက် နိုင်ငံတကာက ‌ဗလီဒီဇိုင်းတွေကို လေ့လာကြည့်တဲ့အခါမှာ တွေ့ရသလိုမျိုး ရိုးရှင်းတဲ့ လေးထောင့် အဆောက်အအုံမှာ အာခ် (Arch) လို့ ခေါ်တဲ့ တိုင်နှစ်တိုင်ကြားမှာ အဝိုက်ပုံစံ အခုံးလေးတွေ ထည့်သုံးတဲ့ ဒီဇိုင်းမျိုးက ငလျင်ဒဏ် ခံနိုင်ဖို့အတွက် အဆင်ပြေနိုင်ချေ ရှိတယ်လို့ ပြောပါတယ်။ ဗလီ အလှဆင်တဲ့နေရာမှာလည်း အစ္စလာမ် ဘာသာမှာက ရုပ်ပုံနဲ့ ပတ်သက်တာတွေ အသုံးမပြုရတဲ့အတွက် ဂျီဩမေတြီ နည်းဆိုင်ရာ နမူနာ ပုံစံတွေ အသုံးပြုနိုင်မယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

စစ်ကိုင်းငလျင်မှာ ဗလီတွေသာမက အဆောက်အဦတွေ အများအပြား ပြိုကျ ပျက်စီးပြီး လူ အများအပြား ထိခိုက်သေဆုံးရတဲ့ အဓိက အကြောင်းရင်းတစ်ခုက အဆောက်အဦတွေ ဆောက်တဲ့ အခါမှာ အမှန်တကယ် တတ်သိတဲ့ ပညာရှင်တွေနဲ့ စနစ်တကျဆောင်ရွက်မှု အားနည်းတာကြောင့် ဖြစ်တယ်လို့ ပြောပါတယ်။

မြန်မာနိုင်ငံမှာ ငလျင်အထူးပြု အင်ဂျင်နီယာတွေ ရှားပါးပေမဲ့ အင်ဂျင်နီယာ အများစုက အတိုင်းအတာ တစ်ခုထိ ငလျင်ဒဏ်ခံနိုင်အောင်တော့ ဆောက်လုပ်နိုင်ကြပြီး ငလျင်ကြောပေါ်ရှိလို့ ပြိုကျခဲ့ရင်တောင် လူ့အသက်တွေ ကာကွယ်နိုင်တဲ့ အရည်အချင်းရှိကြတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

စာရင်းထုတ်ပြန်ချက်နဲ့ မြေပြင်အခြေ‌အနေကွာခြားမှု

စစ်အုပ်စု လက်အောက်ခံ သာသနာရေးနှင့် ယဉ်ကျေးမှုဝန်ကြီးဌာန ရဲ့ ထုတ်ပြန်ချက်အရ စစ်ကိုင်း ငလျင်မှာ ဗလီ ၁၃၆ လုံး ပျက်စီးခဲ့ပြီး အစ္စလာမ်ဘာသာဝင် ၆၇၃ ဦး သေဆုံးကာ ၆၃ဦး ပျောက်ဆုံးလျက် ရှိပါတယ်။ ထိခိုက်ဒဏ်ရာရတဲ့ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင် အရေအတွက်ကတော့ ၄၁၈ ဦး ရှိတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

ဗုဒ္ဓဘာသာမှာတော့ ဘုရားစေတီ ၅၄၀၀ ကျော်၊ ဘုန်းကြီးကျောင်း ၃၈၀၀ ကျော်၊ သီလရှင်ကျောင်း ၁၈၀ ကျော် ပျက်စီးခဲ့ပြီး ရဟန်း အပါး ၁၆၀ နီးပါးနဲ့ သီလရှင် အပါး ၅၀ ကျော် ပျံလွန်တော်မှုကာ ရဟန်း အပါး ၁၂၀ ကျော်နဲ့ သီလရှင် အပါး ၅၀ ကျော် ထိခိုက်ဒဏ်ရာ ရရှိခဲ့တဲ့အပြင် ရဟန်းသုံးပါး ပျောက်ဆုံးလျက် ရှိတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

ဒါ့အပြင် ခရစ်ယာန် ဘုရားကျောင်း ၅၀၊ ဟိန္ဒူဘုရားကျောင်း ၂၆ ကျောင်း၊ ဘုံကျောင်းတစ်ကျောင်း ပျက်စီး ဆုံးရှုံးခဲ့ပြီး ခရစ်ယာန်ဘာသာဝင် ကိုးဦး၊ ဟိန္ဒူဘာသာဝင် ၁၆ ဦး သေဆုံးခဲ့ကာ ခရစ်ယာန် ဘာသာဝင် သုံးဦး ထိခိုက်ဒဏ်ရာရရှိခဲ့တယ်လို့ စစ်အုပ်စုက ထုတ်ပြန်ထားပါတယ်။

စစ်အုပ်စုရဲ့ စာရင်းအရ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေ သေဆုံးမှု အရေအတွက်ဟာ မြေပြင်နဲ့ ကွာခြားမှု ရှိပြီး မြေပြင်မှာ လူဦးရေ ၁၀၀၀ ကျော် သေဆုံးနိုင်တယ်လို့ ဗလီတွေ ထိခိုက်ပျက်စီးမှု၊ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေ သေဆုံးမှု အချက်အလက်တွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး မြေပြင်မှာ ကွင်းဆင်း လေ့လာခဲ့တဲ့ အမည်မဖော်လိုသူ အမျိုးသားက ပြောပါတယ်။ သေဆုံးသူ အရေအတွက် အတိအကျ ရနိုင်ဖို့ကလည်း အခက်အခဲများစွာ ရှိတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

"စာရင်းထက် နှစ်ဆကျော်လောက် ပိုပြီးတော့ သေတဲ့လူ အရေအတွက် ရှိတယ်ပေါ့။ ဒါပေမဲ့ ရပ်ကွက် ထဲက ဘယ်သူဘယ်သူ ဆိုတာကို သိတဲ့လူကိုပဲ စာရင်း ထုတ်ပြန်တာ၊ သေစာရင်းထဲမှာ ထုတ်ပြန်တာ ပေါ့"

အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေဟာ ဗလီတစ်ခုတည်းမှာပဲ ပုံမှန် ဝတ်ပြုရမယ်လို့ ပုံသေ သတ်မှတ်ထားတာမျိုး မဟုတ်တဲ့အတွက် သွားရင်းလာရင်းနဲ့ နီးစပ်ရာ ဗလီမှာဝင်ပြီး ဝတ်ပြုတတ်ကြသူ‌တွေလည်း ရှိကြပါတယ်။ အဲ့ဒီတော့ ဗလီတည်ရှိရာ ရပ်ကွက်ထဲ နေထိုင်သူစာရင်း အရသာ သေဆုံးသူစာရင်းကို ကောက်ယူနိုင်တာကြောင့် ထုတ်ပြန်တဲ့ သေဆုံးသူစာရင်းထက် အမှန်တကယ် သေဆုံးသူ အရေအတွက်က ပိုများနေတာကိုလည်း တချို့နေရာတွေမှာ တွေ့ခဲ့ရတယ်လို့ သူကြုံတွေ့ခဲ့တာကို ပြန်ပြောပြပါတယ်။ ဒါ့အပြင် ကယ်ဆယ်ရေးကာလ ပြီးတဲ့နောက် ရှင်းလင်းရေးလုပ်ရင်း တွေ့ရတဲ့ အလောင်း တချို့ကိုလည်း စာရင်းထဲ ထပ်မထည့်တော့တာမျိုးတွေလည်း ရှိတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

စာရင်းကောက်ယူရာမှာ အရေးကြီးဆုံးအချက်ဖြစ်တဲ့ ပွင့်လင်းမြင်သာမှု အပိုင်းကလည်း အားနည်းလွန်း တာကြောင့် သတင်းအချက်အလက် အမှန်ကို ရရှိနိုင်ဖို့က အလွန်ခက်ခဲတယ်လို့ ပြောပါတယ်။

"ဗလီထဲမှာ ဓာတ်ပုံရိုက်လို့၊ တချို့ဟာလေးတွေ ကျွန်တော်တို့ မှတ်တမ်းယူလို့ သက်ဆိုင်ရာပဲ ဆိုကြပါစို့ပေါ့၊ ပျူစောထီးခေါင်းဆောင်လိုလို ဟို ထွေအုပ်ရဲ့ ထွေအုပ်ရုံးက အစောင့်တွေလို အဲ့လိုမျိုး လိုက်ပြီးတော့ မေးတာတို့၊ ဘာတို့ရှိတော့ ရှောင်ပြီးပြေးရတာ‌တော့ နည်းနည်းပါးပါးရှိတယ်"

ရှေးဟောင်းအမွေအနှစ် ဆုံးရှုံးမှု

မန္တလေး၊ စစ်ကိုင်းနဲ့ အမရပူရမှာရှိတဲ့ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေထဲက တချို့ဟာ ရှေးမြန်မာဘုရင်တွေ လက်ထက် ကတည်းက မင်းမှုထမ်းတွေ ဖြစ်ခဲ့ကြတယ်လို့ သမိုင်းမှတ်တမ်းတွေမှာ ဖော်ပြပါတယ်။ အထူးသဖြင့် မြန်မာ့နောက်ဆုံး မင်းဆက်ဖြစ်တဲ့ ကုန်းဘောင်မင်းဆက်ရဲ့ ဘိုးတော်ဘုရား ခေါ် ဗဒုံမင်းနဲ့ မင်းတုန်းမင်း လက်ထက်မှာ မင်းမှုထမ်း အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေဟာ သူတို့ရဲ့ သစ္စာရှိမှုအတွက် နေရာပေး၊ ချီးမြောက်မှုတွေ ခံစားခဲ့ကြရပါတယ်။

မန္တလေးမြို့ရဲ့ မြို့နယ်တွေဖြစ်တဲ့ အောင်မြေသာစံ၊ ချမ်းအေးသာစံ၊ မဟာအောင်မြေ၊ ချမ်းမြသာစည်၊ ပြည်ကြီးတံခွန်၊ ပုသိမ်ကြီးနဲ့ အမရပူရမြို့နယ်တွေမှာ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်း ပျက်စီးသွားတာနဲ့ ဖျက်သိမ်းခံရတဲ့ ဗလီတွေအပါအဝင် သမိုင်းမှတ်တမ်းတွေအရ ဗလီစုစုပေါင်း ၈၉ လုံး ရှိတယ်လို့ အလ်ဟာဂ်ျ ဦးခင်မောင်၀င်း (ဓူဝံ)ရဲ့ စာရင်းပြုစုထားမှုအရ သိရပါတယ်။

မန္တလေး၊ စစ်ကိုင်းနဲ့ အမရပူမှာရှိတဲ့ ဗလီတွေ အားလုံးနီးပါးဟာ ခရစ်နှစ် ၁၇၈၀ ကျော်က စတင်ကာ တည်ဆောက်ခဲ့ကြပြီး ကုန်းဘောင်မင်းဆက် ဘုရင်တွေက သစ္စာရှိ မင်းမှုထမ်းတွေ ဖြစ်ခဲ့တဲ့ အစ္စလာမ် ဘာသာဝင်တွေကို ဆုတော်လာဘ်တော်အနေနဲ့ တည်ဆောက်ခွင့်ပေးခဲ့တဲ့ ဗလီတွေ ဖြစ်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ ခေတ်အဆက်ဆက် ပြောင်းလဲ တည်ဆောက်လာပြီးတဲ့နောက် ယခု စစ်ကိုင်းငလျင် မဖြစ်ခင် ကျန်ရှိနေတဲ့ ဗလီတွေဟာ နှစ်ပေါင်း ၁၀၀ နဲ့အထက် သက်တမ်းရှိတဲ့ အဆောက်အဦတွေပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေအတွက် ရှေးဟောင်း အမွေအနှစ်လို့လည်း ပြောလို့ရတဲ့ သက်တမ်းရင့် ဗလီ အများစုဟာ ယခု စစ်ကိုင်းငလျင်မှာ မြေခသွားခဲ့ပါပြီ။

အဆိုပါ ဗလီတွေထဲက တစ်ခုဖြစ်တဲ့ ၁၇၈၅ ခုနှစ်ကနေ သမိုင်းကြောင်းစတင်ခဲ့တဲ့ မန္တလေးမြို့၊ မဟာအောင်မြေ မြို့နယ်ရှိ ရွှေဘုန်းရှိန်ဗလီဟာလည်း ငလျင်မှာ ပျက်စီးသွားခဲ့ပြီး အစ္စလာမ်ဘာသာဝင် ခြောက်ဦး သေဆုံးခဲ့တယ်လို့ ရွှေဘုန်းရှိန်ဗလီရဲ့ တာဝန်ရှိသူတစ်ဦးဖြစ်တဲ့ ဦးလူမောင်(အမည်လွှဲ)က ပြောပါတယ်။

ရွှေဘုန်းရှိန်ဗလီရဲ့ လက်ရှိ အဆောက်အဦတွေက ၁၉၂၆ ခုနှစ် အင်္ဂလိပ် ကိုလိုနီခေတ်မှာ ပြန်လည် တည်ဆောက်ခဲ့တာမို့ နှစ်ပေါင်း ၁၀၀ နီးပါး ဖြစ်နေပြီ ဖြစ်တဲ့အတွက် ငလျင်ဒဏ်ကို ခုခံနိုင်စွမ်း မရှိတော့ဘဲ ပြိုကျပျက်စီးခဲ့ရတာလို့ ဆိုပါတယ်။ ရွှေဘုန်းရှိန်ဗလီမှာ အဆောက်အအုံ သုံးခုရှိတဲ့အထဲ နှစ်ခုက လုံးဝ ပြိုကျသွားပြီး ဝတ်ပြုဆောင် တစ်ခုတည်းသာ မပြိုဘဲ အက်ကွဲ ပျက်စီးသွားတာ ဖြစ်တယ်လို့ ဦးလူ‌မောင်က ပြောပြပါတယ်။

“အ‌ပေါ်က အမိုးတွေက အရင်တုန်းက အုတ်တွေနဲ့ နှစ်ထပ် သုံးထပ်မိုးထားတာ။ သူ့ကို ထောက်ထားတဲ့၊ ပင့်ထားတဲ့ အသားတွေက ဆွေးသွားတာလည်း ပါတယ်။ ဒါတွေက ပြုတ်ကျမှသိရတာ ဒီတိုင်းကျ မသိသာဘူး”

ဝတ်ပြုဆောင်ရဲ့ အမိုးပေါ်က အုတ်တွေကိုတော့ လွန်ခဲ့တဲ့နှစ် ၂၀ လောက်က ဖယ်ရှားခဲ့တဲ့အတွက် လူပေါင်းများစွာ အသက်ဘေးက လွတ်ခဲ့ရတယ်လို့ ပြောပါတယ်။ ရွှေဘုန်းရှိန်ဗလီ ပြိုကျမှုမှာ သေဆုံးခဲ့သူတွေက ဗလီဆရာရဲ့ မိသားစုဝင်တွေ ဖြစ်ပြီး ပြိုကျတဲ့ အဆောက်အအုံတွေက ဗလီဆရာရဲ့ နေအိမ်ပေါ်ကို ကျတာကြောင့် အသက်ဆုံးရှုံးခဲ့ရတာ ဖြစ်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

ရွှေဘုန်းရှိန်ဗလီကို ပြုပြင်ထိန်းသိမ်းမှု အပိုင်းမှာလည်း အကြီးစား ပြင်ဆင်မှုလုပ်ခဲ့တာမျိုး မရှိဘဲ အမိုး ပြင်ရုံလောက်သာ ပြုလုပ်ခဲ့တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ ငလျင်ပြီးတဲ့နောက် ကယ်ဆယ်ရေးနဲ့ ရှင်းလင်းရေး အပိုင်းမှာလည်း ရွှေဘုန်းရှိန်ဗလီရဲ့ အဝင်လမ်းဟာ ကျဉ်းမြောင်းနေတဲ့အတွက် လူအားကိုသာ အဓိကထားပြီး ပြုလုပ်ရတာကြောင့် အခက်အခဲတွေ များစွာရှိတယ်လို့ ပြောပါတယ်။

လက်ရှိ မန္တလေးမှာ ဗလီ အလုံး ၆၀ ကျော် ရှိတဲ့အနက် ယခု စစ်ကိုင်းငလျင်ကြီးမှာ ကြီးကြီးမားမား မပျက်စီးတဲ့ ဗလီ အနည်းငယ်သာ ကျန်ရှိနိုင်တယ်လို့ ဦးလူမောင်က ပြောပါတယ်။

"ကျွန်တော်ထင်တယ် ရှေးဟောင်းလက်ရာတွေကတော့ အကုန်ပျက်စီးသွားမှာ၊ မရှိနိုင်တော့ဘူး"

မန္တလေး၊ အမရပူရ၊ စစ်ကိုင်း၊ အင်းဝ၊ မင်းကွန်း၊ ပင်းယ၊ မြင်စိုင်း စတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ သမိုင်းဝင် ရှေးဟောင်းယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်တွေ စုဝေးရာ မြန်မာနိုင်ငံ အလယ်ပိုင်းဟာ ငလျင်ဗဟိုချက်နဲ့ နီးစပ်ရာ ဒေသတွေ ဖြစ်ခဲ့တဲ့အတွက် သမိုင်းဝင် ဘုရားစေတီပုထိုးနဲ့ ရှေးဟောင်းအဆောက်အဦ များစွာလည်း ပျက်စီး ဆုံးရှုံးခဲ့ရပါတယ်။

မျှော်လင့်ချက်

ခေတ်အဆက်ဆက် အာဏာရှင်တွေဟာ ဘာသာရေး ခွဲခြားဖိနှိပ်မှုတွေ ပြုလုပ်ခဲ့ပေမဲ့လည်း ယခု ငလျင်မှာတော့ ပြည်သူတွေက ဘာသာ၊ လူမျိုး မခွဲခြားဘဲ ဘာသာပေါင်းစုံ ပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်မှုတွေ အများအပြား တွေ့ရတယ်လို့ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေက ဆိုပါတယ်။

“လူတစ်ယောက် ဒုက္ခရောက်လို့ရှိရင် ဘာသာရှိရှိ မရှိရှိ ကူညီဖို့ လူသားတွေရဲ့ တာဝန်ဖြစ်တယ်” လို့ အမရပူရမြို့နေ အစ္စလာမ် ဘာသာရေးခေါင်းဆောင် တစ်ဦးက ပြောပါတယ်။

ပြန်လည်ထူထောင်ရေး အပိုင်းမှာလည်း နိုင်ငံတော်က ပံ့ပိုးမှုမျိုး နည်းပါးပြီး ဘာသာပေါင်းစုံက အချင်းချင်း ကူညီဖေးမကြတာက ပိုများတယ်လို့ သူက ဆိုပါတယ်။

စစ်အာဏာရှင်တွေဟာ ခေတ်အဆက်ဆက်မှာ လူမျိုးရေး၊ ဘာသာရေးတွေကို လက်နက်အဖြစ် အသုံးချခဲ့ပေမဲ့လည်း ၂၀၂၁ ခုနှစ် နွေဦးတော်လှန်ရေး စတင်ပေါ်ပေါက်လာပြီးတဲ့‌ နောက်မှာတော့ အဲ့ဒီ လက်နက်တွေဟာ စစ်အုပ်စု မျှော်လင့်ထားသလောက် အသုံးမဝင်တော့တာကို တွေ့ရတယ်လို့ နွေဦးတော်လှန်ရေး မြန်မာမွတ်စလင်မ် ကွန်ရက် (SRMMN) ရဲ့ ဦးဆောင်ကော်မတီဝင် တစ်ဦး ဖြစ်တဲ့ ဦးထွန်းကြည်က မှတ်ချက်ပြုပါတယ်။

ဘာသာပေါင်းစုံဟာ အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိ စည်းလုံးညီညွတ်မှု ရရှိထားပြီး အရင်လို ဘာသာရေး ပဋိပက္ခတွေ မဖြစ်အောင်လည်း အချင်းချင်းက ထိန်းသိမ်း လုပ်ဆောင်ကြတာ တွေ့ရတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

ဘာသာပေါင်းစုံ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုတွေ တိုးတက်လာပေမဲ့လည်း အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေမှာ စိုးရိမ် ပူပန်စရာ အကြောင်းအရာတွေက ရှိနေပါသေးတယ်။

ဗလီတွေဆိုတာ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေအတွက် ဝတ်ပြုဖို့ နေရာသပ်သပ် မဟုတ်ဘဲ သာရေး၊ နာရေး တွေပါ ဆောင်ရွက်တဲ့ နေရာဖြစ်တာကြောင့် အခုလို ဗလီတွေ အများအပြား ပျက်စီးသွားတဲ့အခါ အခက်အခဲတွေ များစွာ ကြုံနေကြရပါတယ်။

စုပေါင်းဝတ်ပြုမှု ဆိုတာဟာ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေအတွက် မဖြစ်မနေ ပြုလုပ်ရမယ့် အရေးပါတဲ့ အရာတစ်ခု ဖြစ်တာကြောင့် လက်ရှိမှာတော့ တချို့က ယာယီ ဝတ်ပြု‌ဆောင်လေးတွေ ဆောက်ပြီး ဝတ်ပြုနေရသလို၊ တချို့ကလည်း အိမ်တွေမှာပဲ ဝတ်ပြုနေကြရပါတယ်။ စုပေါင်းဝတ်ပြုမှု အစီအစဉ်တွေဟာ ၈၀ ရာခိုင်နှုန်းလောက်အထိ လျော့ကျသွားပြီး မရှိသလောက်ကို နည်းသွားတယ်လို့ မြေပြင်မှာ ကွင်းဆင်းလေ့လာခဲ့တဲ့ အမျိုးသားကလည်း ပြောပါတယ်။

ပျက်စီးသွားတဲ့ ဗလီတွေ ပြန်လည်တည်ဆောက်ခွင့် ရဖို့နဲ့ ပတ်သက်ပြီးလည်း အစ္စလာမ် ဘာသာဝင်တွေမှာ စိုးရိမ်မှုတွေ ရှိနေပါတယ်။

ဗလီတွေ ပြန်လည်တည်ဆောက်ခွင့်နဲ့ ပတ်သက်ပြီး အစ္စလာမ်သာသနာအဖွဲ့အစည်းရဲ့ တာဝန်ရှိ လူကြီးတွေက နေပြည်တော်အထိ သွားရောက်ပြီး စစ်အုပ်စုကို ပြောဆိုတဲ့အခါ ချောမောစွာနဲ့ ဆောက်လုပ်ခွင့်ပြုမယ်ဆိုတဲ့ နှုတ်မိန့်မျိုးကို ရရှိခဲ့တယ်လို့ ဆိုပေမဲ့လည်း မြေပြင်မှာတော့ အပျက်အစီးတွေ ရှင်းလင်းရေး လုပ်တဲ့အခါမှာတောင် အခက်အခဲတွေ ကြုံတွေ့နေကြတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

ငလျင်ကြောင့် ပျက်စီးသွားတဲ့ ဗလီနဲ့ ခရစ်ယာန်ဘုရားကျောင်းတွေကို မူလအရွယ်အစားအတိုင်းသာ ပြန်လည် ဆောက်လုပ်ခွင့်ပြုမယ်ဆိုတဲ့ ထုတ်ပြန်ချက် စာတစ်စောင် ပြီးခဲ့တဲ့ မေလ ၈ရက်က ပျော်ဘွယ်မြို့မှာ အာဏာသိမ်း စစ်အုပ်စုရဲ့ ခရိုင်သာသနာရေးမှူး လက်မှတ်နဲ့ ထုတ်ပြန်လာပါတယ်။

"အဲ့ဒီစာက ဦးထွန်းကြည်တို့အတွက် ဘာမှ အံ့ဩစရာ မရှိဘူးပေါ့။ ဒါက ဖိအားပေးတဲ့စာ၊ နောက် တစ်ခုကတော့ ခြိမ်းခြောက်တဲ့စာပေါ့” လို့ ဦးထွန်းကြည်က ပြောပါတယ်။

စစ်အုပ်စုဟာ နိုင်ငံတကာ သံတမန်တွေကိုတော့ ဗလီတွေကို ဆောက်လုပ်ခွင့် ပေးထားတယ်လို့ ပြောကာ နိုင်ငံရေးအရ အမြတ်ထုတ်ပြီး နောက်ကွယ်မှာတော့ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေ ရင်ဆိုင်နေရတဲ့ အခက်အခဲ၊ အကျပ်အတည်းနဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေကိုတော့ နိုင်ငံတကာက မသိဘူးလို့ ပြောပါတယ်။

စစ်အုပ်စုက အကြောက်တရားနဲ့ ဖိနှိပ်ထားတဲ့အတွက် မြေပြင်မှာ အမှန်တကယ် ရင်ဆိုင်နေရသူတွေ အနေနဲ့လည်း ထုတ်ဖော်ပြောနိုင်ဖို့ အခက်အခဲတွေ ရှိနေတယ်လို့ ဦးထွန်းကြည်က ဆိုပါတယ်။

ပိုက်ဆံလမ်းခင်းမှသာ ပြုပြင်ခွင့်ရနိုင်ခဲ့တဲ့ ဗလီတွေအတွက် ယခု ငလျင်မှာ ပြန်လည် တည်ဆောက်ခွင့် ရဖို့ အခြေအနေနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဦးထွန်းကြည်က အခုလို ဆက်ပြောပါတယ်။

"မြို့နယ်မှသည် တိုင်းသာသနာရေးမှူးတွေ အထိ၊ ပြည်နယ် သာသနာရေးမှူးတွေအထိကို ဒါက တရားဝင် လာဘ်စားခွင့်လိုင်စင် ထုတ်ပေးလိုက်တာ”

ဗလီ ပြန်လည်တည်ဆောက်ဖို့အတွက် တစ်ဦးတည်း အလှူရှင်တွေ ရှိသော်ငြားလည်း စစ်အုပ်စုရဲ့ သတ်မှတ်ချက်တွေနဲ့ ငြိပြီး အရှုပ်အရှင်းဖြစ်မှာ စိုးရိမ်နေရတာကြောင့် အလှူရှင်တွေမှာလည်း အခက်အခဲတွေ ဖြစ်နေရတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

ဗလီတွေ တည်ဆောက်ခွင့် မရခဲ့တာဟာ နှစ်ပေါင်းများစွာ ရှိပြီမို့ တိုးပွါးလာတဲ့ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင် အရေအတွက်နဲ့ ဗလီတွေက လုံလောက်မှု မရှိတော့ဘဲ ဗလီတွေ ပြန်လည် တည်ဆောက်တဲ့အခါမှာ လူအရေအတွက်နဲ့ လုံလောက်တဲ့ ဗလီတွေ တည်ဆောက်ခွင့်ရဖို့ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေက မျှော်လင့် နေကြပါတယ်။

၂၀၁၄ခုနှစ် သန်းခေါင်စာရင်းအရ လူဦးရေ ၅၄ သန်းရှိတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံမှာ လူဦးရေရဲ့ ၂ ဒဿမ ၃ ရာခိုင်နှုန်းက အစ္စလာမ်ဘာသာ ကိုးကွယ်ကြသူတွေ ဖြစ်ပါတယ်။ သို့သော် အစ္စလာမ် ပညာရှင်တွေကတော့ မြန်မာနိုင်ငံတွင်း အစ္စလာမ်ဘာသာ ကိုးကွယ်သူဟာ လူဦးရေရဲ့ ၆ ရာခိုင်နှုန်း ကနေ ၁၀ ရာခိုင်နှုန်းခန့်အထိ ရှိနိုင်တယ်လို့ ယူဆကြပါတယ်။

“သန်းခေါင်စာရင်းတွေ ဆိုတာလည်း လူမျိုးကိစ္စတွေ ဘာသာကိစ္စတွေ ခွဲခြားထားတဲ့ အပေါ်မှာ ကျွန်တော်တို့က ရာခိုင်နှုန်းတွေက နည်းသွားတယ်ဗျာ” လို့ ဦးစိုးနေဦးက ပြောပါတယ်။

မွတ်စလင်လူမျိုးတွေဟာ နိုင်ငံသားစိစစ်ရေးကတ်ပြား လုပ်တဲ့အခါ၊ အိမ်ထောင်စုစာရင်း လုပ်တဲ့အခါမျိုးတွေမှာ အခက်အခဲတွေ များစွာရှိတဲ့အတွက် စာရင်းရှိတာနဲ့ အမှန်တကယ်ရှိတဲ့ လူဦးရေက ကွာဟမှုတွေ ရှိနိုင်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

“ကျွန်တော်တို့က မူလပုံစံမပျက်ဘဲဆိုတာတော့ မဖြစ်နိုင်ဘူး။ ဗလီတွေ ဆောက်ခွင့်မရတာ နှစ်ပေါင်း ၆၀ ရှိပြီ။ တရားဝင်ဆောက်ခွင့် မရဘူး။ အခု တိုးတက်လာတဲ့ လူဦးရေနဲ့ ဒီဗလီနဲ့ မဆန့်ဘူး” လို့ အမရပူရမြို့နေ အစ္စလာမ် ဘာသာရေးခေါင်းဆောင်ကလည်း ပြောပါတယ်။

ရှောင်လွှဲလို့မရတဲ့ သဘာဝဘေးဆိုးကြီးဖြစ်တဲ့ စစ်ကိုင်းငလျင်ကြီးကတော့ လူမျိုးမရွေး၊ ဘာသာမရွေးရဲ့ အသက်အိုးအိမ် စည်းစိမ်တွေ၊ ရှေးဟောင်းအမွေအနှစ်တွေကို တန်းတူ ဖျက်ဆီးခဲ့ပါတယ်။ ပျက်စီးသွားတာတွေ ပြန်လည် တည်ဆောက်ဖို့ အပိုင်းမှာတော့ လွတ်လပ်မှုနဲ့ မျှတစွာ အခွင့်အရေး ရရှိဖို့ကို အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တွေက မျှော်လင့်နေကြပါတယ်။

ဗလီ ပြိုကျပျက်စီးပြီးနောက် ယာယီတဲ ဆောက်လုပ်ကာ ဝတ်ပြုနေရတဲ့ အမရပူရမြို့နယ် ဗုံးအိုးကျေးရွာက ဗလီဆရာ ဆရာလွင်ကတော့ သူတို့ရဲ့ ဗလီအတွက် ဖျက်မိန့် ရထားပြီး ပြန်လည် တည်ဆောက်ဖို့အတွက်လည်း ကြိုးစားဆောင်ရွက်နေကြတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။